Hồng xiêm

Tên thường gọi: Miền Bắc gọi là Hồng xiêm, miền Nam gọi là quả Sa-pô-chê.

Tên khoa học: Manilkara zapota.

Họ khoa học: Thuộc họ Hồng xiêm – Sapotaceae.

Cây Hồng xiêm

Mô tả:

Cây gỗ lớn, nhánh thường mọc xéo; mủ trắng, vỏ xám nâu, lỗ bì tròn. Lá mọc gần nhau ở chót nhánh, không lông, nhiều gân phụ nhỏ, cách nhau cỡ 4 – 5mm. Hoa đơn độc, cuống 1-2cm, có lông. Ba lá đài có lông nâu, 3 lá đài trắng. Tràng dính đến ½, gồm có 6 cánh hoa nhỏ và 6 cánh hoa phụ to, 6 nhị. Quả mọng, thịt có cát, màu sô cô la. Hạt 3-5, dẹp, vỏ dày bóng, màu đen. Cây ra hoa, kết quả gần như quanh năm.

Bộ phận dùng: Vỏ, hạt và quả xanh – Cortex, Semen, et Fructus Manilkarae.

Phân bố và thu hái: Cây Hồng xiêm có nguồn gốc ở châu Mỹ (Mehico); được trồng khắp nước ta làm cây ăn quả.

Thành phần hóa học:

Vỏ cây chứa tanin với hàm lượng cao, một saponin và một lượng nhỏ alcaloid kết tinh gọi là sapotin. Quả xanh chứa tanin (nhưng khi quả chín thì không còn), 2-3% dầu và acid cyanhydric. Hạt chứa chất nhựa dầu; vỏ hạt chứa 20% dầu béo; 1% saponin và 0,08% chất đắng sapotinin.

Vị thuốc Hồng xiêm

Tính vị: Quả Hồng xiêm có vị ngọt, tính mát

Tác dụng:

Quả có tác dụng bổ mát, sinh tâm dịch, giải khát, nhuận tràng.

Vỏ cây bổ và hạ nhiệt. Trong vỏ cây có một chất tan trong nước có thể dùng trị lao;

Hạt lợi tiểu; Dầu hạt có tác dụng hạ nhiệt lợi tiểu.

Công dụng, chỉ định và phối hợp:

Quả chín ăn trị táo bón làm cho hoạt trường dễ đi tiêu; mỗi lần ăn 3-4 quả. Vỏ cây, quả xanh dùng trị ỉa chảy, đi tả, trị sốt rét (thay thế Canh ki na); Quả xanh còn dùng giải độc khi đã uống thuốc xổ mạnh. Thường dùng 15-20g vỏ quả xanh sắc uống. Hạt dùng làm thuốc lợi tiểu, giảm sốt. Dùng 6 hạt đem nghiền thành bột, uống với rượu hay nước chín. Liều cao sẽ gây độc, làm khó đái.

Ứng dụng lâm sàng chữa bệnh của Hồng xiêm

Chữa tiêu chảy, rối loạn tiêu hóa do ăn nhiều mỡ, đạm:

Quả hồng xiêm còn xanh 15 – 20g, cho 200ml nước, đun nhỏ lửa còn lại 100ml, chia làm hai lần uống trong ngày. Uống sau ăn 15 phút. Uống 3 – 5 ngày.

Có thể thay thế 6 – 10g vỏ thân cây hồng xiêm, rửa sạch, cho 250ml nước, sắc sôi 15 phút còn 100ml nước, chia 2 lần uống trong ngày.

Chữa táo bón, ăn kém, kiện tỳ: 

Những người bị táo bón ăn mỗi bữa vài quả hồng xiêm chín (mỗi ngày ăn hai bữa, mỗi bữa hai quả) chỉ mấy hôm sẽ hết táo.

Có thể ăn mỗi ngày từ 3 đến 5 quả. Có thể lấy lá hồng xiêm 20g, vỏ quả quýt 10g, thủy xương bồ 5g, cho 400ml nước sắc còn 150ml, ngày một thang, chia 2 lần. Dùng liền 5 ngày.

Lợi niệu, giảm sốt:

Hạt hồng xiêm 5g nấu nước sắc uống, có thể thêm lá tre 100g; cho 450ml nước sắc còn 150ml nước, chia ngày 2 lần, uống lúc còn nóng.