Chim sẻ

Tên thường gọi: Con chim sẻ cho ta vị thuốc mang tên Bạch đinh hương, còn có tên Ma tước phần, Hùng tước xỉ là phân khô của con Chim sẻ. Thanh đan, Thanh đơn ( Bản Thảo Cương Mục Thập Di), Tước tô ( Lôi Công Bào Chích Luận), Hùng tước thủy.

Tên tiếng Trung: 白 丁 香

Tên khoa học: Passer montanus malaccensis Dubois

Họ khoa học: Thuộc họ Sẻ Ploceidae.

Chim sẻ

Mô tả:

Chim sẻ là loài chim định cư rất phổ biến ở nước ta. Sẻ thường làm tổ tập đoàn, nhưng cũng nhiều lúc gặp sẻ làm tổ riêng. Có thể tìm thấy sẻ ở dưới mái nhà, khe tường, trong các ống tre ở mái nhà, trong hốc cây trên cây cau, cây dừa đôi khi ở khe núi đá. Tổ sẻ làm cách mặt đất khoảng 2-25m, vật liệu xây tổ là rơm, cỏ, lá khô, sợi thực vật, vụn vải… Cả đôi chim sẻ đực và cái đều tham gia làm tổ, mỗi năm sẻ đẻ 3 lứa, thời gian ấp trứng của sẻ là 12-15 ngày, sau lúc nở 13-14 ngày chim non rời tổ và được chim chim bố mẹmớm mồi thêm 4-6 ngày nữa, sau đó sống tự lập được. Thức ăn của chim sẻ thay đổi tuỳ theo mùa nhưng chủ yếu là các hạt thực vật, vào mùa hè chim sẻ ăn một lượng côn trùng đáng kể.

Phân bố:

Ở miền Bắc nước ta tỉnh nào cũng có, thành phố cũng như nông thôn. Phân chim sẻ có thể lấy quanh năm, loại bỏ đất cát, phơi hay sấy khô làm thuốc, phân chim sẻ hình trụ nhỏ, hai đầu hơi tù, có khi hơi cong queo, thường dài 5-8mm, đường kính 1-2mm, mặt ngoài màu tro trắng hay tro nâu, chất dòn, dễ gẫy, vết gẫy màu nâu hơi lổn nhổn, mùi hơi tanh.

Phân biệt:

Ngoài chim sẻ, người ta còn dùng phân của chim tước (Passer montanus Linn), Hoàng tước (Passer rutilans Temm) Lưu tước (Passer montanus Saturatus Stein) đều thuộc họ Fringillidae.

Phần dùng làm thuốc: Phân khô của chim.

Thu hái, sơ chế: Có thể lấy quanh năm loại bỏ đất cát, sấy khô dùng làm thuốc. Chọn vào giữa tháng 5 hoặc lạp nguyệt, dùng phân chim đực tốt, đàn bà dùng phân chim đực, đàn ông dùng phân chim cái.

Bào chế: Nuôi trong lồng, hoặc lấy về vào mùa đông mới tốt, ngâm vào nước Cam thảo 1 đêm, xong đem sấy kỹ bằng lụa cho thật khô dòn rồi tán bột dùng vào thuốc (Lôi Công Bào Chích Luận).

Vị thuốc Bạch đinh hương

Tính vị:

Phân chim sẻ được dùng làm thuốc từ lâu đời, theo tài liệu cổ phân chim sẻ có vị đắng, tính ôn, hơi có độc.

Công dụng: Có tác dụng tiêu tích ứ, trừ trướng, sáng mắt, tuống trong chữa tích tụ, sán khí, dùng ngoài chữa mắt có màng mộng, ung nhọt.

Liều dùng: Ngày dùng 4-6g.

Ứng dụng lâm sàng chữa bệnh của vị thuốc Bạch đinh hương

Chữa đau mắt có màng che đồng tử:

Hoà phân chim sẻ với sữa người, nhỏ vào mắt.

Ung nhọt không vỡ:

Nghiền phân chim sẻ với nước bôi lên đầu nhọt

Cổ họng sưng đau:

20 hạt phân chim sẻ, trộn với đường cát trắng, viên thành ba viên gói vào miếng lụa ngậm trong miệng

Trị sâu răng, răng đau:

Phân chim sẻ gói trong bông nhét vào chỗ sâu (Ngoại Đài Bí Yếu ).

Trị nghẹt họng, viêm họng:

Bột phân chim sẻ, uống 2g với nước nóng (Thiên Kim Phương).

Trị trẻ con cấm khẩu vì trúng gió:

Phân chim sẻ hoà với nước làm viên bằng hạt đậu, mỗi lần uống 2 viên (Thiên Kim Phương).

Trị mộng thịt ở mắt, mặt đỏ do nhiệt:

Phân chim sẻ, hoà với sữa người điểm vào (Trửu Hậu Phương).

Trị mặt mũi sần sùi có những cục thịt đỏ:

Phân chim sẻ 12 hạt, nửa lượng mật, chấm thuốc xức vào sớm tối (Thánh Huệ Phương).

Trị thổ tả, bụng căng sình do ăn no, ăn phải thức ăn lạnh hoặc tắm phải gió:

Phân chim sẻ 21 viên, tán bột, uống với rượu nóng, chưa bớt thì uống tiếp (Tổng Lục Phương).

Trị trẻ con không bú:

Phân chim sẽ 4 hạt, tán bột, xức vào đầu vú rồi cho bú (Tổng Lục Phương).

Trị phong đòn gánh:

Phân chim sẻ tán bột, nghiền nhỏ, uống 2g với rượu nóng (Phổ Tế Phương).

Trị đinh nhọt đã vỡ hoặc đã có mủ:

Phân chim sẻ tẩm vào mụn đó thì sẽ vỡ (Mai Sư Phương).

Trị nhọt ăn loét đầu ngón tay, ngón chân đau nhức:

Phân chim sẻ với tổ chim yến nghiền bột rắc vào (Trực Chỉ Phương).

Trị viêm họng cấp:

Phân chim sẻ 20 cục, dùng nước đường trộn 3 viên, mỗi lần ngậm 1 viên (Phổ Tế Phương).